Wyrok
Sądu Apelacyjnego w Lublinie - III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 15 czerwca 2016 r.
III AUa 172/16
Podstawą tytułu prawnego do objęcia ubezpieczeniami społecznymi nie
jest czynność prawna, do której zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu
cywilnego o wadach oświadczeń woli. Warunki do objęcia osób współpracujących
stosunkiem ubezpieczenia społecznego zostały określone w przepisie art. 8 ust.
11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
(t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963) zawierającym definicję osób współpracujących z
osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami, o których
mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy systemowej. Spełnienie tych warunków
powoduje powstanie z mocy prawa tytułu ubezpieczenia.
Sentencja
Sąd Apelacyjny w Lublinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2016 r. w Lublinie sprawy A. S. z
udziałem zainteresowanego K. S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w S. o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym na skutek
apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. od wyroku Sądu Okręgowego
w Siedlcach z dnia 11 grudnia 2015 r., oddala apelację.
Uzasadnienie
Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.
decyzją z dnia 3 lutego 2015 r. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, w zw. z art.
6 ust. 1 pkt 5, art. 13 ust. 5, art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych stwierdził, że A. S. jako osoba współpracująca
z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą u płatnika składek
P.H.U. (...) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu od 1 września 2014 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał,
że A. S. pomagała K. S. w prowadzeniu działalności gospodarczej okazjonalnie i
czyniła to w ramach obowiązku małżonki do wzajemnej pomocy oraz współdziałania
dla dobra rodziny. Wskazano również, że samo zgłoszenie A. S. do obowiązkowych
ubezpieczeń społecznych jako osoby współpracującej i dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego w niedługim czasie przed zbliżającym się porodem, nie świadczy o
faktycznym rozpoczęciu i stałym wykonywaniu współpracy przy prowadzonej przez
małżonka K. S. pozarolniczej działalności gospodarczej. Powyższe w ocenie
organu rentowego było podyktowane chęcią uzyskania przez ww ochrony
ubezpieczeniowej i uzyskania przez nią prawa do zasiłku chorobowego.
Od tej decyzji odwołanie do Sądu
Okręgowego w Siedlcach wniosła ubezpieczona A. S. zaskarżając ją w całości i
wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że podlega od 1 września
2014 r. obowiązkowy ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym,
wypadkowemu jako osoba współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność
gospodarczą u płatnika składek - P.H.U. (...). W uzasadnieniu odwołania
ubezpieczona wskazała, że ustalenia organu rentowego są dowolne i błędne, gdyż
faktycznie wykonywane przez nią czynności nie były wykonywane okazjonalnie, jej
współpraca miała charakter stały i praca wykonywana przez nią miała istotne
znaczenie dla działalności gospodarczej męża.
Sąd Okręgowy w Siedlcach
wyrokiem z dnia 11 grudnia 2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że A.
S. jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność
gospodarczą u płatnika składek PHU (...) w S. podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia 1 września 2014
roku.
Sąd Okręgowy ustalił, że K.
S. od listopada 2011 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą -
prowadzi komis samochodowy, świadczy usługi wulkanizacyjne, a od wiosny
(kwiecień, maj) 2014 r. prowadzi również sklep spożywczy. Od początku istnienia
sklepu spożywczego zatrudniał osobę na stanowisku sprzedawcy i sam wykonywał również
pracę na tym stanowisku i zaopatrywał sklep w towar. W tamtym czasie małżonkowie
S. mieli jedno dziecko, które od 1 września 2014 r. poszło do przedszkola. A.
S. była wówczas z drugim dzieckiem w zaawansowanej ciąży. Czuła się jednak bardzo
dobrze, aż do rozwiązania i postanowiła pomóc mężowi w prowadzonej przez niego
działalności gospodarczej. Ze względu na specyfikę działalności męża K. S. od
dnia 1 września 2014 r. rozpoczęła ona współpracę w nim polegającą na
prowadzeniu sklepu spożywczego, który powstał na wiosnę 2014 r. A. S.
codziennie przychodziła do sklepu spożywczego i wykonywała pracę sprzedawcy na
zmianę z zatrudnioną w sklepie sprzedawczynią, zajmowała się zaopatrzeniem
sklepu w potrzebne artykuły i w tym celu jeździła co dziennie, albo co drugi
dzień do trzech hurtowni po towar, zajmowała się fakturami, rozładowywaniem
towaru, rozkładaniem go na półki, obsługą klientów. A. S. sama podejmowała
decyzje dotyczące tego w jaki towar należy zaopatrzyć sklep prowadzony w ramach
działalności męża. Dzięki zaangażowaniu się A. S. w działalność gospodarczą,
jej mąż mógł zająć się z większym zaangażowaniem niż dotychczas komisem i
warsztatem wulkanizacyjnym, oraz miał więcej czasu dla rodziny. A. S. współpracowała
przy prowadzeniu działalności gospodarczej męża do czasu rozwiązania t.j. do 23
listopada 2014 r. Dzięki pracy A. S. nie istniała potrzeba zatrudnienia do
pracy w sklepie jeszcze jednej sprzedawczyni, a duże zaangażowanie w dobre
funkcjonowanie sklepu i jego zaopatrzenie zwiększyło dochody małżonków. A. S. i
K. S. prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, wspólnie mieszkają, wychowuje dwoje
dzieci, podejmują wspólne decyzje dotyczące istotnych spraw rodziny i
prowadzonej przez K. S. działalności gospodarczej.
Powyższy stan faktyczny został
ustalony na w oparciu o zeznania wnioskodawczyni, zainteresowanego oraz świadków
a także dowody z dokumentów.
Sąd Okręgowy orzekł, że
zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi
pozarolniczą działalność gospodarczą oraz zleceniobiorcami, o których mowa w
art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka
i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające,
jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy
prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
20 maja 2008 r. w sprawie II UK 286/07 stwierdził, że współpracą przy
prowadzeniu działalności gospodarczej powodującej obowiązek ubezpieczenia społecznego
jest pomoc udzielona przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały
i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności
nie osiągnęłyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym
przedsięwzięciu. Sąd Najwyższy wskazał również, że okazjonalna pomoc, jaką świadczy
osobie prowadzącej działalność gospodarczą w tej działalności jego małżonek,
prowadzący z nim wspólne gospodarstwo domowe, stanowi konsekwencję obowiązku małżonków
do wzajemnej pomocy oraz współdziałania dla dobra rodziny wynikający z kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego.
Sąd Apelacyjny w Warszawie w
wyroku z dnia 30 września 2013 r., III AUA 2274/12, stwierdził, że cechą
konstytutywną pojęcia ”współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności”
w rozumieniu art. 8 ust. 11 SysUbSpołU jest istotny dla działalności
gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie
mogą mieć charakteru wtórnego. Przedmiotowe działania muszą jednocześnie
pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz muszą
charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem,
nadto muszą obejmować znaczący czas i częstotliwość.
W niniejszej sprawie sporna
pozostawała jedynie okoliczność, czy A. S. współpracowała przy prowadzeniu
pozarolniczej działalności gospodarczej męża K. S.. Pozostałe okoliczności
wyczerpujące definicję osoby współpracującej nie były kwestionowane przez organ
rentowy tj. bezsporne pozostawało, że A. S. jej małżonką K. S. i że prowadzi z
nim wspólne gospodarstwo domowe.
W ocenie Sądu Okręgowego
zebrany w sprawie materiał dowodowy w postaci zeznań świadków i
zainteresowanego K. S. wykazał, iż A. S. współpracowała w prowadzeniu
pozarolniczej działalności gospodarczej męża K. S.. Świadkowie wskazali na
charakter tej współpracy, jej stałość i istotne znaczenie dla funkcjonowania
sklepu spożywczego prowadzonego przez zainteresowanego w S.. Świadkowie to
osoby zatrudnione przez K. S. na stanowisku sprzedawców w tym sklepie i zeznali
konsekwentnie, iż A. S. od 1 września 2014 r. codziennie procowała w tym
sklepie obsługując klientów, przywożąc towar z hurtowni, rozładowując go, rozkładając
na półki, zajmując się fakturami z hurtowni, podejmując decyzję odnośnie tego o
jaki asortyment zwiększyć zaopatrzenie sklepu. Świadkowie traktowali A. S. jak
swojego szefa. Dzięki stałej pracy A. S. K. S. mógł zająć się pozostałym
profilem prowadzonej działalności gospodarczej. A. S. zaś mogła podjąć się stałej
współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej męża od 1 września 2014
r., bo od tego dnia jej pierwsze dziecko zaczęło chodzić do przedszkola, a więc
miała czas na wykonywanie ww czynności. Odnośnie braku zdecydowanego wzrostu
dochodów z prowadzonej działalności od dnia 1 września 2014 r., to należy
wskazać, iż z księgi przychodów i rozchodów za okres od 01.01.2014 do
30.11.2014 r. (k.28 akt organu rentowego) wynika, iż obroty z prowadzonej działalności
były dość duże, wartość sprzedanych towarów wyniosła w tym okresie 370 979,30 zł,
a w miesiącach wrzesień - listopad 2014 r. wahała się w podobnych granicach jak
w miesiącach wcześniejszych. Należy mieć jednak na uwadze, że w przypadku
prowadzenia sklepu, czy komisu samochodowego o dochodach z prowadzonej działalności
decyduje popyt na określone towary w tym przypadku na używane samochody, a w
przypadku sklepu ilość klientów w danym miesiącu. Z samego faktu, że od 1 września
2014 r. nie nastąpił istotny wzrost dochodów K. S. z prowadzonej działalności
gospodarczej nie można wyciągać wniosku, iż ubezpieczona nie współpracowała
przy prowadzeniu tej działalności z mężem. A. S. czyniła starania, aby sklep
spożywczy funkcjonował prawidłowo, był prawidłowo zaopatrzony w towary, na które
jest zapotrzebowanie, oraz aby był otwarty w dogodnych dla klientów godzinach
t.j. od 6.00 do 20.00 i w tym celu jeździła po zaopatrzenie i obsługiwała
klientów na zamiany z ekspedientkami. Należy stwierdzić, również iż brak było
podstaw do stwierdzenia, jakiego dokonał organ rentowy w uzasadnieniu zaskarżonej
decyzji, iż ta współpraca nie była faktycznie wykonywana, a celem zgłoszenia
ubezpieczonej do ubezpieczeń społecznych i dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego jako osoby współpracującej było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego z
ubezpieczenia chorobowego. Powyższe stwierdzenie organu rentowego nie zostało
poparte żadnymi dowodami i pozostaje w sprzeczności z faktami ustalonymi przez
sąd w niniejszym procesie. Należy również wskazać, iż organ rentowy
reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w toku procesu, nie zgłosił żadnych
wniosków dowodowych na okoliczność braku współpracy ubezpieczonej w prowadzeniu
działalności gospodarczej męża.
Podsumowując Sąd Okręgowy
uznał, że ubezpieczona spełnia wszystkie przesłanki do uznania jej za osobę współpracującą
w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Od tego wyroku apelację wniósł
organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zaskarżając wyrok w
całości. Wyrokowi zarzucał:
I. naruszenie prawa
procesowego t.j. art. 233 § 1 KPC poprzez wywiedzenie ze zgormadzonego materiału
odwodowego błędnych wniosków, sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia
życiowego z przekroczeniem zasady swobodnej oceny dowodów, co miało wpływ na
wadliwe ustalenie stanu faktycznego i jego prawnej oceny, polegającej na przyjęciu,
jakoby A. S. była osobą współpracującą z zainteresowanym K. S., podczas gdy w
kontekście całokształtu okoliczności sprawy, ubezpieczona mogła jedynie udzielać
okazjonalnej pomocy swojemu małżonkowi w prowadzonej przez niego działalności
gospodarczej, zaś rzekoma współpraca miała jedynie stwarzać pozory współpracy;
II. naruszenie prawa materialnego,
a w szczególności art. 58 § 2 KC w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z
art. 8 ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń
społecznych poprzez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na przyjęciu, że
ubezpieczona A. S. podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracującą
z płatnikiem składek K. S. przy prowadzeniu działalności gospodarczej nastąpiło
z naruszeniem zasad współżycia społecznego polegającym na świadomym zamiarze
osiągania nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem
innych uczestników tego systemu.
Wnosił o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.
Sąd Apelacyjny zważył, co
następuje:
Apelacja jest całkowicie
bezzasadna.
Sąd Okręgowy, rozpoznając
odwołanie wnioskodawczyni od zaskarżonej decyzji, poczynił bardzo dokładne
ustalenia w zakresie stanu faktycznego, przeprowadził dowody z zeznań świadków,
zainteresowanego i wnioskodawczyni na okoliczność, czy wnioskodawczyni
faktycznie podjęła współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej przez
męża i w jaki sposób ją prowadziła oraz jakie znaczenie dla rozwoju firmy męża
miała ta współpraca. W uzasadnieniu wyroku bardzo dokładnie i szczegółowo
przeanalizował materiał dowody zebrany w postępowaniu przed organem rentowym i
uzupełniony przez Sądem. Sąd Apelacyjny podziela w pełni stanowisko Sądu I
instancji, że dowody te wskazują, że wnioskodawczyni rozpoczęła i faktycznie
współpracowała przy prowadzonej przez męża działalności. Wiarygodność świadków
i strony nie budzi wątpliwości, zeznania są dokładne, spójne a zarazem
spontaniczne. Wynika z nich nie tylko, że wnioskodawczyni jeszcze przed
formalnym zgłoszeniem do ubezpieczenia współpracowała z mężem pomagając mu w
działalności, jednocześnie opiekując się dzieckiem, a z chwilą, kiedy dziecko
zaczęło korzystać z przedszkola, mogła poświęcić więcej czasu na realizację tej
współpracy.
Wbrew zarzutom apelacji Sąd
pierwszej instancji przeprowadził bardzo wnikliwe postępowanie dowodowe w
granicach zgłoszonych wniosków dowodowych i poczynił ustalenia faktyczne, które
znajdują oparcie w przeprowadzonych dowodach, są dokładne i wewnętrznie spójne.
Nie można przy tym pominąć faktu, że organ rentowy nie zgłaszał żadnych wniosków
dowodowych, ani też nie podważał wiarygodności dowodów przedstawionych przez
wnioskodawczynię. Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się uchybień uzasadniających
zarzut przekroczenia granic zastrzeżonej dla sądu swobodnej oceny dowodów (art.
233 § 1 KPC). Zastrzeżenia organu rentowego dotyczą nieistotnych kwestii nie
mających związku z przedmiotem postępowania (rozważanie, czy podjęcie współpracy
spowodowało automatycznie wzrost przychodów) i zawierają własną interpretację
faktów, nie znajdującą potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym.
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku w pełni odpowiada wymogom art. 328 § 2 KPC - Sąd
I instancji bardzo szczegółowo ocenił wszystkie dowody i wyjaśnił przystępnie
podstawę prawną rozstrzygnięcia z przytoczeniem przepisów prawa.
Należy zwrócić uwagę, że
przedmiotem zaskarżonej decyzji nie jest wysokość podstawy wymiaru składek
zadeklarowana z tytułu współpracy, lecz kwestia podlegania obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz
dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, dlatego też ponawiane przez skarżącego
argumenty odnoszące się do podstawy wymiaru składek nie dotyczą istoty sprawy.
Sąd Apelacyjny w całej rozciągłości
podziela stanowisko Sądu Okręgowego. W tej sytuacji nie zachodzi potrzeba ich
powtarzania (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1997 r. II UKN
61/97 - OSNAPiUS 1998/3/104, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998
roku I PKN 339/98 - OSNAPiUS 1998/24/776). Podnieść należy dodatkowo, że skarżący
argumentami przytoczonymi w apelacji w żaden sposób nie podważył zasadności
stanowiska Sądu pierwszej instancji. Nie można zgodzić się z tezą apelacji, że
zgłoszenie do ubezpieczenia było jedynie pozorne i nie wiązało się z faktycznym
rozpoczęciem współpracy i że współpraca nie była prowadzona. Brak jest podstaw
do kwestionowania ustaleń Sądu co do wartości dowodów przedstawionych przez
wnioskodawczynię i w konsekwencji uznania, że dowody te potwierdzają
jednoznacznie podjęcie przez wnioskodawczynię stałej współpracy przy działalności
męża od dnia wskazanego w zgłoszeniu i prowadzenie jej nieprzerwanie do dnia
porodu. Organ rentowy a priori przyjął założenie, że wykonywanie współpracy było
pozorne, ale w toku postępowania sądowego nie przedstawił żadnych dowodów na
poparcie tej tezy, poza własnym przekonaniem, że podejmowanie działalności
przez każdą kobietę w ciąży, podobnie jak zawieranie umów o pracę przez ciężarną,
budzi wątpliwości, co do powodów, dla których nastąpiło zgłoszenie działalności.
Organ rentowy zarzucał, że zgłoszenie
wnioskodawczyni do ubezpieczeń społecznych jako osoby współpracującej przy
prowadzeniu działalności gospodarczej męża oraz podjęte przez nią w ramach tej
współpracy - czynności miały charakter pozorny, służący jedynie sztucznemu
wykreowaniu tytułu prawnego do objęcia jej przedmiotowymi ubezpieczeniami.
Należy zauważyć, że zgłoszenie
do ubezpieczeń społecznych nie jest jednostronną czynnością prawną, do której
stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o wadach oświadczeń woli, w tym art. 58
KC, ponieważ oświadczenie to nie stanowi zdarzenia prawnego zmierzającego do
osiągnięcia skutków cywilnoprawnych. Stosunek ubezpieczenia społecznego nie
jest stosunkiem cywilnoprawnym, lecz uregulowanym ustawowo stosunkiem
publicznoprawnym a wynikające z niego świadczenia stron tego stosunku nie są świadczeniami
cywilnoprawnymi.
Błędnie apelujący przyjmuje, że
zgłoszenie wnioskodawczyni do ubezpieczeń społecznych z tytułu współpracy przy
prowadzeniu działalności gospodarczej stanowi oświadczenie woli złożone w zamiarze
osiągnięcia skutku cywilnoprawnego i poddaje je ocenie ważności z punktu
widzenia prawa cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1997 r.,
II UK 106/07), ponieważ współpraca z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
nie wynika z czynności prawnej, lecz jest konsekwencją faktycznej współpracy
podmiotów wymienionych w treści art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, pozostających
z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym,
przy wykonywaniu tej działalności.
Podstawą tytułu prawnego do
objęcia ubezpieczeniami społecznymi nie jest czynność prawna, do której
zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu cywilnego o wadach oświadczeń woli.
Warunki do objęcia osób współpracujących
stosunkiem ubezpieczenia społecznego zostały określone w przepisie art. 8 ust.
11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
(t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121) zawierającym definicję osób współpracujących z
osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami, o których
mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy systemowej. Spełnienie tych warunków
powoduje powstanie z mocy prawa tytułu ubezpieczenia, a zatem apelujący błędnie
podnosi zarzuty naruszenia przepisów kodeksu cywilnego, które nie znajdują
zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Zgodnie z powołanym przepisem
art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do uznania za osobę
współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność konieczne jest, aby
osoba ta była m.in. małżonkiem, pozostawała z nim we wspólnym gospodarstwie
domowym oraz współpracowała przy prowadzeniu tej działalności.
W tej sytuacji bezzasadny
jest również zarzut naruszenia prawa materialnego - skoro wnioskodawczyni
aktywnie współpracowała z mężem przy prowadzonej przez niego działalności była
prowadzona przez wnioskodawczynię, to współpraca ta stanowiła tytuł
ubezpieczenia społecznego emerytalnego, rentowego i wypadkowego.
Z tych względów i na
podstawie powołanych powyżej przepisów oraz na mocy art. 385 KPC Sąd Apelacyjny
orzekł, jak w sentencji.
Brak komentarzy:
Publikowanie komentarza